Chuchuhuasi – Maytenus krukovii
Część botaniczno-etnofarmakologiczna
Rodzaj: Maytenus
Gatunek: krukovii
Rodzina: Celastracee
Synonimy: Maytenus krukovii (M. macrocarpa, M. ebenifolia, M. laevis, M. multiflora, M. terapotensis, Celastrus macrocarpus, Haenkea macrocarpa, H. multiflora).
Występowanie wielu synonimów i licznych odmiennych gatunków botanicznych, noszących jednakowoż wspólną nazwę, wpłynęło na rozdrobnienie bibliografii oraz poważne trudności w rzetelnym rozpoznaniu aktywności biologicznej i farmakologicznej.
Nazwy zwyczajowe: Chuchuhuasi, Chuchuhuasha
Opis botaniczny:
M. krukovii to duże drzewo lasów amazońskich, sięgające wysokości nawet 30 m. Posiada gładką korę, szerokie, lancetowate i podłużne lub eliptyczne liście – od 10 do 30 cm oraz małe, białawe kwiaty. Rozpowszechnione w obszarze pomiędzy Ekwadorem, Peru i Kolumbią. Kątowe ulistnienie gałązek; szerokość szypułki liścia około 4mm; kwiatostan gruczołowaty, kwiaty pięciopłatkowe, o lśniących pąkach i jajowatym kształcie.
Do rodzaju Maytenus, w jego ogóle, zalicza się wiele gatunków tropikalnych i subtropikalnych, wśród których Maytenus ilicifolia, wywodzący się z Brazylii i Urugwaju, zwanym mayteno lub congorosa, liście którego zawierają taniny i który jest stosowany jako środek dezynfekujący, ściągający, antykoncepcyjny, pobudzający na żołądek, surogat yerba mate (herbata paragwajska). Ziarna zawierają alkaloidy zbliżone do kofeiny. Argentyńska M.vitis-idaei, zwana palta (avocado). Jej liście znajdują miejscowe zastosowanie w chorobach oczu i uszu.
Wykorzystywane części rośliny:
kora, korzenie, liście. Kora, stanowiąca głównie wykorzystywany lek, ma kolor różowaty (czerwonawy), charakteryzuje się zwartą, kompaktową budową i znacznym ciężarem własnym.
Część fitochemiczna
Skład chemiczny:
Kora charakteryzuje się wyjątkowo zróżnicowanym składem: antranoidy, triperteny, flawonole (katechiny i proantocyjanidy), alkaloidy seskwiterpenowe, wszystkie w złożonych mieszaninach. Wśród najbardziej znanych i rozpowszechnionych składników występuje mayteina i maytansina – dwa alkoloidy o złożonej strukturze, zbliżonej do makrolidów z pierścieniem typu „ansa”, o działaniu przeciwrakowym, obecnych w całej roślinie i stwierdzonych także w innych kongenerach.
Zaznaczono także ketony triterpenowe (Krukovine, Macrocarpine), oparte na strukturze kwasu oleoanolowego, charakteryzujące się nierzadko działaniem cytotoksycznym.
Niezależnie od znacznego zamieszania w zakresie taksonomii (systematyki) oraz błędnie stosowanych nazw, utrudniających jednoznaczne oznaczenie, udało się wyizolować z leków zwanych Chuchuhuasi (lub Chuchuhuasca) złożone struktury, jak xuxuarine i palioli acetylowane oraz dammarani i friedlani.
Część medyczno-terapeutyczna
Tradycyjne zastosowanie:
Już samo tłumaczenie nazwy leku (drżące plecy) wskazuje podstawowy obszar zastosowania wśród rdzennej ludności Amazonii: leczenie zapalenia stawów, reumatyzmu, bólu pleców oraz dolegliwości mięśniowych. Jest ono praktykowane w wzdłuż całej Zachodniej Amazonii. Powszechnie stosowana w postaci wywaru, jako synergetyk innych leków, w celu przyspieszenia procesu zdrowienia. Sporadycznie stosowana jako środek przeciwko biegunce, zapaleniu oskrzeli, nieregularnemu miesiączkowaniu, hemoroidom, jako środek przeciwbólowy, afrodyzjak i immunostymulator. Ponadto jest stosowana w leczeniu ran, chorób skórnych, w przypadkach gojenia przepuklin, działa przeciwreumatycznie, przeciwbiegunkowo, stosowana w zaburzeniach czynności wątroby, stanowi także środek pobudzający oraz afrodyzjak. Znajduje ponadto zastosowanie w leczeniu przeziębień, w stanach poporodowych, jako środek przeciwskórczowy, przeciwzapalny, przeciwrakowy; a także w leczeniu dny moczanowej, anemii, wyczerpania.
Badania naukowe:
W latach 60-tych opublikowano wiele artykułów, wskazujących na pobudzanie wzrostu fagocytozy oraz oddziaływania na układ siateczkowo-śródbłonkowy; wykorzystując ekstrakty rośliny oraz na podstawie jej wzoru, National Cancer Institute (Narodowy Instytut Raka) przeprowadził liczne badania przesiewowe w celu potwierdzenia jej przeciwrakowego działania oraz w celu wyizolowania dostatecznej ilości mayatansina. Ogólnie rzecz ujmując, udało się opracować i częściowo potwierdzić działanie przeciwrakowe (np. przeciwbiałaczkowe), przede wszystkim w odniesieniu do ekstraktów z liści i kory, szczególnie w odmianach zaburzeń skórnych, wykazanych w przeszłości, bez zasadniczych postępów w ujęciu kluczowym i przy dokuczliwych skutkach ubocznych. Niektóre z nowszych badań, przeprowadzonych na odmianach współgatunkowych, zawierających podobne związki triterpenowe, wykazały działanie przeciwrakowe – jakkolwiek tylko we wstępnych testach in vitro – oraz silne działanie hamujące wirusy.
Działanie przeciwzapalne oraz przeciwbólowe, jako głównie wykorzystywane w tradycyjnym stosowaniu, zostało potwierdzone w badaniach na szczurach laboratoryjnych i częściowo skorelowane z działaniem triterpenów. Ostatnio wykryto silne działanie hamujące kinazę białkową (enzymy występujące w licznych schorzeniach, jak zapalenia stawów, astma, nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe), wynikające z działania jednej tylko frakcji triterpenowej w wyciągu alkoholowym.
Jeden z występujących składników, a mianowicie tingenone, wykazał działanie przeciwko nośnikowi leiszmianozy, podczas gdy analogiczne seskwiterpeny wykazały działanie immunosupresyjne.
Zastosowania według zaleceń IPIFA:
- reumatoidalne zapalenia stawów,
- zapalenia kości i stawów, osteoporoza.
Przeciwwskazania, skutki uboczne:
- zapalenie żołądka zwłaszcza przy maceracji,
- w przypadkach ciąży i laktacji – nie stosować bez nadzoru lekarza specjalisty.